Naleraq Folketing-imi

Piffissanngorpoq Naleraq folketing-imi ilaasortaatitaqartillugu Kunngeqarfik Danmark-ip nunatsinni oqartussaaviit akisussaaffigisatik nunatsinnut naleqqussarnissaat, malinnaatilernissaat – minnerunngitsumillu nunatsinniik ingerlanneqalernissaanik suliaqassasut.

Piffissanngorpoq Naleraq folketing-imi ilaasortaatitaqartillugu Kunngeqarfik Danmark-ip kalaallit inuiattut kinaassuserput naqissusissagaat illersorlugu atuutilersissagaat.

Piffissanngorpoq Naleraq folketing-imi ilaasortaatitaqartillugu nunaqqatigut Danmark-imiittut pitsaanerusumik pimoorullugu sulissutigineqassasoq.

Piffissanngorpoq Naleraq folketing-imi ilaasortaatitaqartillugu nunarput immikkuullarissutut inissisimanera aallaavigalugu nunat tamalaat akornanni pisoqartillugu kalaallinit siulersorneqarluni peqataasassasoq aalajangeeqataallunilu.

Anguniakkat

Susassaqarfiit Kunngeqarfik Danmark-iup oqartussaaffigisai

Kunngeqarfik Danmark pisussaaffeqarpoq nunatsinni susassaqarfiit 33-t oqartussaaffigisatik nunatsinnut naleqqussartuarnissaat malinnaatilernissaallu.

Ulloq manna tikillugu nunatsinnut malunnaatilimmik susassaqarfiit isumagineqarnikuunngillat.

Naleqqamiit sulissutigissavarput oqartussaaffiit nunatsinnut naleqqussarnissaat ullutsinnullu malinnaatilernissaat – minnerunngitsumillu oqartussaaffiit nunatsinniik ingerlanneqalerniisaat folketingimiit anguniarsarissavarput.

Inuussutissalerinermik oqartussaaffik

Ukiumut avammut tunisatsinniik isertitagut 95%-ii aalisanerminngaannerput. Aalisarnerlu inuussutissalerinermut oqartussaaffiup Kunngeqarfik Danmark-imiittup ataaniippoq. Kunngeqarfik Danmark-ip pisussaaffigaa nunatta aalisarnikkut ineriartorsinnaanera qulakkiissallu. Ulloq manna tikillugu taamaaliortoqarnikuunnngilaq. Takusinnaavarpummi  inuussutissalerinerut oqartussaaffik danskit inatsisaannik ingerlanneqartoq, aalisarnikkut ineriartorsinnaanerput kinguarsaraa.

Mittarfissuartaalerpugut avammullu nunanut tamalaanut niuersinnaanerput piareersarneqarnikuunngilaq. Assersuutigalugu ullumikkut New York-imut neriniartarfiit ilaannut niuersinnaanngilagut. Tassa inuussutissalerinermut oqartussaaffik Kunngeqarfik Danmark-ip  inatsisaannik ingerlanneqartup aporfilersugaa. Allanngortariaqarpoq, taamaaliunngikkuttami aalisarnikkutinerartortitsisinnaanerput killilersortuarneqassaaq, mittaarfitaassagullu niuernikkut atorluanngitsuussavagut.

Naleqqamiit folketing-imut iserutta inuussutissalerinermut oqartussaafik nunatsinnut naleqqussarneqarnissaa malinnaatilernissaalu qilakkiissarput. Naleqqamiit folketing-imut iserutta nunatsinni inuussutissalerinermut oqartussaaffeqalernissarput qulakkiissavarput.

Peqqinnissaqarfik

Kunngeqarfik Danmarkip peqqinnissarfik pillugu oqartussaaffik nunatsinnut tunniutinnginnerani aningaasalersornera annikillisarlugu aallartippaat. Oqartussaaffik nunatsinnut tunniunneqarmat atorsalereersoq ingerlatilerparput. Ullorlu manna tikillugu suli artorsarluni.

Peqqinnissaqarfik oqilisaaffiginarlugu nunatsinni najugallit napparsimanerminni Danmark-imut katsorsarneqartariaqartut allatigulluunniit nakorsartinnissaminnik pisariaqartitsisut Kunngeqarfik Danmark isumaqatigiissuteqarfigalugu Danmark-ip akiligaanik katsorsarneqartarlissapput.

Aammattaaq nunatsinni najugallit katsorsartarialimmik napparsimalersimasut peqqinnissaqarfitsin-nilu sapaatip akunnerit tallimat iluanni katsorsatinnissaat aallartinneqarsinnaanngippat, Danmark-imut katsorsartinneqarsinnaanissaat isumaqatigiissutigineqassapput. Danmark-imi katsorsartinnerat Kunngeqarfik Danmark-ip akilissavaattaaq.

Taamaaliornikkut aningaasat Danmark-imut akiliutigisartakkut ukiumut 250 mio kr. tungaanut atortakkagut, peqqinnissaqarfiup inerisarnissaanut atorsinnaalissavagut.

Naleqqamiit folketingimut iserutta peqqinnissaqarfipput oqilisaaffiginissaa anguniassavarput.

DK-mi kalaallit ilinniartut

Pingaaruteqarpoq Danmark-imi kalaallit ilinniariartunut atugassarititaasut pitsanngorsarnissaat. Ilinniartuulluni imminermini sukataarnarpoq, ilinniagassat annertusarput, sutigut tamatigut tamaviaarnartuulluni. Ilinniarnerup saniatigut Danmark-imut nuulluni sakkortuvoq. Nuna alla, inuit allat, inooriaseq alla naleqqussarfiginiarnissaa sakkortuupilussuuvoq. Ilaatigullu aamma dansk-it kalaallinut isiginnittariaasiat ilungersunartartoq ilisimavarput.

Taamaattumik Naleqqamiit folketingimut iserutta kalaallit ilinniagartik pitsaanermik aallussinnaalernissaanik, Danmark-imiinnerminnilu toqqissisimasumik inuunissaat anguniassavarput. Kalaallit amerlanerusut ilinniagartik inerlugu angusinnaalernissaannut suliniutinik Kunngeqarfik Danmark suleqatigalugu anguneqarnissaat qulakkiissavarput.

DK-mi inuunerissarneq

Kalaallit imigassamik, hashimik aningaasanoornermilluunniit ajornartorsiuteqartut nammineq oqaatsitik atorlugit katsorsartissinnaanissaat Naleqqap sulissutigissavaa.

Nunaqqatigut Danmark-imiittut inuunerinnerulernissaanik Kunngeqarfik Danmark pisusaaffeqarpoq. Kalaaleqatigut timikkut, tarnikkut anersaakkullu immersorneqalerpata, oqaatsigut atorlugit katsorsarneqalerpata ikiorserneqarlutillu, tamanna anguneqarnissaa qaninnerulissaaq.

Inuunerissaarneq pitsaanerusoq isumannaartariaqarpoq –  tamannalu Naleqqamit sulissutiginiarparput.     

Kalaallit Nunaanni Illersornissaqarfik

Naleqqap sulissutiginiarpaa Kalaallit Nunaata Illersornissaq pillugu pisinnaasat sanarfillugit aallartinnissaat taamaasilluta Kalaallit Nunaanni innuttaasut namminneq aalisarnermik nakkutilliineq aammalu aalisarnermi alapernaarsuineq imartatsinni sissuerneq ujaasinernilu annaassiniarneq Search And Rescue (SAR). Ujaasineq annaassiniarnerlu Danmarkip akisussaaffigivaa, taamaattorli Air Greenland piginnaasaqarfigisarigamigit suliassaq taanna suliarisarlugu. Piginnaasat Kalaallit Nunaata nammineq piorsassavaat taakkumi ullumikkut illersornissaqarfimmit ingerlanneqartut tigusinnaasariaqarpai nunatta, ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu Illersornissaqarfimmit tigummineqarunnaartillugit.

Kalaallit meerartaasa pinngitsaalisamik arsaarinnissutigineqartarnerat 

Danmarkimi Kalaallit meerartaasa pinngitsaalisamik tunngavilersornerlutaasumillu  nuutinneqarsimanerat akuersaarneqarsinnaanngilluinnarpoq. Kalaallit meerartaasa Danamarkimi pinngitsaalillugit nuutinneqartarnerat Danskit meerartaaninngaanniit arfineq marloriaammik amerlanerusarput. Taamaattoqartarnera ilisimatusartut malillugit pisarpoq danskit kommuniisa kalaallit angajoqqaajulluartussaanerannut misileraanermi sakkut atugaat, kalaallit kulturiannut tulluarsagaanngimmata. 

ILO-169 kiisalu FN nalunaarusiaat Nunap Inoqqaavisa Pisinnaatitaaffii tunngavigalugit Danmark pisussaavoq kalaallinut illersuissalluni soorlu kalaallit pinngitsoornatik nutserissuuneqartarnissaat sullinneqarnerminni kiisalu suna tamaat atorlugu meeqqatta pinngitsaaliissummik nuutsinneqartarnissaat pinngitsoortissallugu. 

Meeqqanut pinngitsaaliissummik nuutitsiniarluni sullissisarneq Nunap Inoqqaavisa pisinnaatitaaffiinik sumiginnaavoq. Pinngitsaaliilluni nuutsitsinermi misiliisarsimanerit oqaatsit kiisalu kulturitigut Kalaallit Danskillu assigiinngissutaat isiginiarneqarsimanngillat. 

Naleqqap sorsuutiginiarpaa Danskit naalagaaffiata danskit oqartussaasut pisussaatissagai ILO-169 malillugu kalaallit kulturitigut kinaassutsitigullu illersorneqarnerat qulakkeerneqassasoq, kiisalu pinngitsoortissallugu kalaallit meerartaasa pinngitsaalisamik nuutinneqartarnerat. Naleqqap Danskit oqartussaasui piumaffiginiarpai meeqqat allatut ajornartumik pinngitsaalisamik nuutinneqartussat ilaqutariit Kalaalliniissasut kalaallit oqaasii kulturiallu attatiinnarniassammassuk. Naleqqap piumasarissavaa Inoqutigiit -Utoqqaqarnermullu Ministeriaqarfiup isumannaassagaa qulakkeerlugulu Kalaallit ilaquttaminiittussaanerat kiisalu immikkoortinneqannginnissaat psykologit sullissinermi atorneqartut kulturit akimorlugit psykologi misileraanerillu tunuliaqutiginerat pissutaalluni. Naleqqap piumasarissavaa Danskit tamanut oqartussaqarfiat qulakkiissagaa Kalaallit Danmarkimi sullinneqarnerminni nutserisoqassasut. 

Kinaassuseq- Inunnut nalunaarsuiffik

Nunap inoqqaavisut pisinnaatitaaffigut Danskit naalagaaffianinngaanniit sumiginnagaapput taamaammat pingaartuuvoq uagut politikeritut qulakkiissallugu pisinnaatitaaffiit eqquutsinneqarnissaat. Pisinnaatitaaffitta tunngavigaa kinaassutsigut. Taamaammat kinaassutsitta anguniarnerat pingaarluinnarpoq pissutigalugu kinaassuserput kulturitsinnut pisinnaataitaaffitsinnulu tunngaviummat. Uagut Kalaallisut (Inuit) immikkut pisinnaatitaaffeqarpugut nunap inoqqaajugatta kiisalu siusinnerusukkut nunasiaataasimanerput pisuulluni. 

Uagut Kalaallit pisinnaatitaaffigaarput kinaassuseqalernissarput ILO isumatigiissut nr. 169 (ILO-169) Danskit 1996- atuutilersitaat tunngavigalugu. Kalaaliussusitta nalunaarsorneqarfianik (ILO-169) malillugu peqartinnata qulakkeersinnaanngilarput pisinnaatitaafitta ataqqineqarnissaat atornerlunneqarnissaallu. Kinaassuseqarnerput pingaaruteqartorujussuuvoq ILO-169 malillugu sutigut tamatigut illersorneqarnissatsinnut. Naleqqap sorsuutigissavaa Danskit kajumissuseqarfigissagaat Kalaallit nalunaarsorneqarnissaat Kalaallit namminneq kajumissutsiminnik nalunaarsortiffigisinnaasaat, taamaaliornermikkut ILO-169 malillugu illerdsorneqarnissartik pisinnaassammassuk.

Naalakkersuisuni atorfillik assigiimmik akissarsiaqarnissaat qulakkiissallugu

Naleqqap sorsuutigissavaa Naalakkersuisuni sulisut akissarsiaasa Danmarkimi Naalakkersuisuni sulisut akissarsiaatullu akissarsiaqarnissaat qulakkiissallugu. Naalakkersuisuni sulisut akissarsiaat Kunngeqarfik Danmarkip iluani assigiinngimmat akuerineqarsinnaanngilaq , tamassumalu takutippaa qangarsuarli pisuninngaanniit racistiskiusumik ilusilersugaasimanitsinninngaanneersut Kalaallit Nunaata nunaasiaatinngortinneraninngaanneersut kalaallit danskillu assigiinngitsunik atugaqalersinneraninngaanneersut. Fødestedskriteeriaqarallarneranut eqqaanartuupput ullutsinnut tunnganngilluinnartut. Folketinngimi nukiit nutaat pisariaqalerput, nukiit nutaat Naalakkersuisuni sulisut akissarsiaasa Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu assigiilersissallugit.

Aningaasarsiornikkut Iluarsiissuteqartarneq Nakkutiliinerlu oqartussaaffik Kalaallit Nunaannut naleqqussarneqassasoq maligassiuisunngortillugulu qulakkiissallugu

Naleqqap sorsuutigissavaa Aningaasarsiornikkut Iluarsiissuteqartarneq Nakkutiliinerlu Kalaallit Nunaannut naleqqussarneqassasoq maligassiuisunngorlunilu taamaaliornertigut Kalaallit Nunaanni aningaasaateqarfiit pilersiortorsinnaanngussagatsigu, kiisalu sillimmasiisarfiit utoqqalinersiaqartitsiviillu nunatsinni kaaviaartitsisinnaalersillugit. Ullumanna tikillugu utoqqalinersiaqartitsiviit Kalaallit nunaanniittut aningaasalersuisinnaatitaanngillat nunatsinni danmarkimiluunniit, taamaaliornerup kingunerisaanik nunatsinni aningaasanik kaaviaartitsisinnaanngilagut aningaasaqalernerulersinnaanatalu. Qulakkeerinninnerup kingunerissavaa Kalaallit Nunaanni innuttaasut ajornannginnerusumik illutaarnissamut allatigullu pisariaqartitatigut aningaasanik atorsinnaalernerat, soorlu assersuutigalugu aalisartuni